آیین‌های نوروزی در گرمسار

از جشن‌های متعددی که در ایران باستان مرسوم بوده و از آن عهد به یادگار مانده، هیچ یک به طول و تفصیل نوروز نیست.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه سمنان، نوروز جشنی است که یک جشن کوچک‌تر (چهارشنبه سوری) به پیشواز آن و جشنی دیگر (سیزده بدر) به بدرقه آن می‌آید.عید نوروز در گذشته دارای آداب و آیین‌های متعددی بوده است که امروز تنها برخی از آنها برجای مانده و بخش اعظمی از آن در دگرگونی‌های زمانه از بین رفته است، اما ایرانیان از آنجایی که دوستدار جشن و شادی بودند و برای این مقوله اهمیت زیادی قائل می‌شدند، این جشن را حفظ کرده و همواره برای برگزاری بهتر آن اقدام می‌کردند.

چهارشنبه سوری

آخرین سه شنبه آخرسال را شب چهارشنبه سوری می‌گویند، در قدیم چها شنبه سوری خود مانند یک جشن مستقل، آداب و رسوم خاص خود را داشت. آتش افروختن و پریدن از روی آتش، خوردن آجیل چهارشنبه سوری و جزء اینها. در چهارشنبه سوری همچنین آیین‌هایی چون فالگوش‌نشینی، قاشق‌زنی، بخت‌گشایی، کوزه‌شکنی و مانند آنها رسم بوده است که امروز دیگر چندان باب نیست. فلسفه چهارشنبه سوری عمدتا بر پایه پاک کردن محیط زیست و خانه ها از آشغال و زدودن پلیدی ها و کمک به مستمندان، برای استقبال از سال نو بوده است.

از جشن چهار‌شنبه سوری در روزگار ما، فقط بوته سوزی و پریدن از روی آتش باقی مانده است و البته کارهایی همچون ترقه‌بازی و برخی حرکات خطر‌ناک به آن اضافه شده است. قدیمی‌تر‌ها به شب چهارشنبه سوری اعتقاد بسیار داشتند و با رسیدن غروب، کپه‌های بوته‌ها را در هفت مکان، بر اساس عدد ستارگان سرنوشت ساز که همانا عدد هفت است در معابر وگذرها می‌گذاشتند و آتش روشن کرده و از روی آن می‌پریدند و اشعاری مبنی بر از بین رفتن ناخوشی و آمدن سرزندگی می‌خواندند. در این شب همچنین مرسوم بود که هفت نوع میوه خشکبار مانند: کشمش، نخودچی، توت، انجیر، خرماخرک، قیسی و باسلق خورده می‌شد.

مهمترین غذایی که در شب چهارشنبه سوری خورده میشود سبزی پلو با ماهی است.

در روستاهای گرمسار تا چند سال پیش بچه‌ها، لباس‌های کهنه و مندرس را به صورت گرز در می‌آوردند و آن را آتش زده و به هوا پرتاب می‌کردند. همچنین در این شب کودکان ونوجوانان به صورت ناشناس و بی‌خبر به خانه همسایه‌ها و اقوام می‌رفتند و شال یا پارچه بزرگی را به داخل خانه ها می‌انداختند و یک سر آن را نگه می‌داشتند. صاحب خانه نیز مقداری میوه و یا آجیل را در گوشه شال ریخته و گره می‌زد و به افراد پشت در، اشاره می‌کرد که شال را بردارند.

در این شب هفت کوت آتش درست می‌کنند و هنگام پریدن از آن می‌گویند.

آتش آتش

زردی من از آن تو سرخی تو از آن من

خانه تکانی و کاشت سبزه

خانه تکانی از دیگر آئین‌های نوروز است. 10- 15 روز مانده به نوروز، خانه تکانی شروع می‌شود. در این زمان همه وسایل خانه گردگیری و شستشو می‌شود و پاک و پاکیزه می‌گردد. پس از خانه تکانی، نوبت کاشتن سبزه می‌شود. مادران حدود دو هفته مانده به نوروز، مقداری گندم و عدس و ماش و شاهی در ظرف‌هایی زیبا می‌ریزند و خیس می‌دهند تا آهسته آهسته بروید و برای سفره نوروزی آماده شود.

نوروز خوانی

پس از چهارشنبه سوری و خانه تکانی، صدای پای عمو نوروز فرا می‌رسد. چند روز قبل از تحویل سال نو و برای خوش آمد گویی به نوروز، پیک‌ها و نوروز خوانان، رسیدن فصل بهار را بشارت می‌دهند. نوروز خوان‌ها معمولا کودکانی هستند که که در کوچه پس کوچه های شهرها و روستاها به راه افتاده و به در خانه‌ها می‌کوبند و با خواندن اشعار و ترانه‌هایی فرا رسیدن بهار طبیعت را به مردم نوید می‌دهند و از آنان هدایایی دریافت می کنند.

آماده کردن سفره هفت سین نوروزی، خرید میوه و شیرینی و آجیل،همگی مقدمات آماده شدن برای تحویل سال نو است.

سفره هفت سین

سفره هفت سینی که امروزه بیشتر مرسوم است شامل سبزه، سنجد، سیر، سماق، سرکه، سمنو و سیب و چیزهایی از این قبیل است.همچنین در سفره عید مرسوم است، میوه، گل، شیرینی‌های سنتی، ماهی قرمز، سبزی خوردن، کتاب قرآن و آینه و برنج نیز قرار دهند.هر کدام از این سین ها معنی و منظور خاصی دارند مثلا سکه برای ازدیاد روزی، سیب برای سلامتی بر روی هفت سین گذاشته می‌شود.

دید و بازدید

مردم گرمسار بر اساس یک رسم دیرین، قبل از تحویل سال نو و در آخرین پنج شنبه سال‌(شب جمعه) به زیارت اهل قبور و شهدا می‌روند و با خواندن فاتحه و خیرات خرما و میوه و شیرینی، برای اموات طلب آمرزش می‌کنند.

هنگام تحویل سال نو نیز سعی می کنند تا در حرم امام رضا(ع)‌، مساجد، امامزاده یا مکان‌های مقدس حضور داشته باشند. مردم این شهرستان به اولین شخصی که پس از تحویل سال وارد می‌شود، اعتقاد خاصی دارند.

به همین خاطر آنها دقایقی قبل از تحویل سال کودکی را برای خوش یمنی و خوش قدمی به حیاط خانه می‌فرستند که وی پس از تحویل سال همراه با سینی حاوی قرآن، آب و سبزه وارد خانه می‌شود.

پس از تحویل سال، دید و بازدید، عیدی دادن و عیدی گرفتن، در طول روزهای عید انجام می‌شود، اما معمولاً در همان صبح نوروز به دیدن اقوام نزدیک ،مانند پدر و مادر، پدر بزرگ و مادر بزرگ، پدر و مادر زن و کسانی که به تازگی عزیزی را از دست داده‌اند، می‌روند. روزهای بعد نوبت اقوام دورتر و دوستان فرا می‌رسد. حتی اگر کسانی در طول سال به علت کدورت‌هایی که پیش آمده از احوالپرسی یکدیگر سر باز زده باشند، این روزها را فرصت مغتنمی برای رفع کدورت می‌شمارند و راه آشتی و دوستی در پیش می‌گیرند.

سیزده بدر

ایرانیان قدیم پس از دوازده روز جشن گرفتن و شادی کردن به یاد دوازده ماه سال، روز سیزدهم نوروز به باغ و صحرا و دشت می‌رفتند و شادی می‌کردند و در حقیقت با این ترتیب رسمی بودن دورهً نوروز را به پایان می‌رسانیدند. در مراسم سیزده بدر عموما مردم به صورت دسته جمعی به دشت و کوهستان می‌روند و یکی از اصلی‌ترین غذاهای این مراسم آش رشته است.

روز سیزدهم فروردین، مردم گرمسار نیز به دامن طبیعت رفته و به تفریح و گردش می‌پردازند. آنها سبزه‌های عید را نیز به طبیعت آورده و به نشانه دادن هدیه به ایزد آب یا " ناهید " به رودخانه ‌یا جوی آب می‌اندازند. گره زدن سبزه برای باز شدن بخت و تمثیلی برای پیوند زن و مرد برای تسلسل نسل‌ها از دیگر رسوم این روز است. در این روز معمولا مردم گرمسار و روستاهای تابعه به مناطق بنکوه، چاه قل قل، قالیباف و رامه و مردم ایوانکی به تفرجگاه‌های بهورد، گردنه قوچ‌، امامزاده خوشنام و حاشیه رودخانه نمارک (ایوانکی) می‌روند. برخی از جوانان نیز روز قبل از سیزدهم، به مناطق ییلاقی از جمله لزوره و اطراف آن رفته و شبی را نیز در طبیعت می‌گذرانند.

عشایر شهرستان گرمسار نیز کوچ به مناطق ییلاقی را در این روز آغاز نمی‌کردند و پس از رفع نحوست سیزده!، روز چهاردهم فروردین گله‌ها را راهی ییلاق می‌کردند. برای مسافرت نیز همین عقیده را داشتند،عبارت " سیزده بدر؛ چهارده سفر" را در همین خصوص بیان می‌کنند.

یکی دیگر از آیین‌های استقبال از بهار در بین اهالی، رویاندن دانه گندم،جو، عدس، شاهی وغیره به جهت تهیه سبزه نوروزی است. زنان کدبانو سبزه را در ظروف مختلف و یا بر روی کوزه‌های گلی سبز می‌کنند.

در شهر سمنان و برخی دیگر نقاط نهادن پیاز گُل نرگس، سیر و سُنبل در میان کوزه‌های حفره دار در این خصوص مرسوم است.

پخت سمنو:

یکی دیگر از آیین‌های نوروزی در این استان و به خصوص شهرستا گرمسار پخت سمنو در روزهای پایانی سال است.آداب و رسوم مربوط به پخت سمنو در شهرهای سمنان و مهدیشهر به نسبت دیگر نقاط چشمگیرتر است. کار تهیه سمنو غالبا با همیاری زنان فامیل و یا محله صورت می‌گیرد. عموما به این مراسم سمنو پزون می‌گویند.

برپایی مجلس روضه حضرت زهرا(س) و ذکر دعا و نیایش در هنگام پخت سمنو متداول بوده، بسیاری از خانواده‌ها بنابر نذر خود همه ساله به پخت سمنو و تقسیم آن بین آشنایان و اهل محل مبادرت می‌ورزند. سمنو را از جوانه‌های گندم درست می‌کنند که خود در بین ایرانیان نشانه برکت و رزق و روزی است و یکی دیگر از مواد اصلی آن بادام است.